Het gemeenschapshuis 2.0
Op grond van de contacten met en vragen van de leden constateerde het bestuur van ’t Heft dat veel gemeenschapshuizen worstelen met de vraag hoe vervullen we onze rol goed in de toekomst. Al eerder bracht ’t Heft daarom samen met diverse andere provinciale organisaties een document uit over de keuzes die je voor de toekomst zou kunnen maken: ‘Wat voor dorpshuis willen we zijn’
Van gemeenschapshuizen wordt een steeds belangrijkere bijdrage verwacht aan een goede leefbaarheid in de buurten, wijken of dorpen. Tegelijkertijd wil men dat dit met zo weinig mogelijk subsidie gebeurt. Die opdracht kun je en wil je als bestuur van een huis niet alleen op je nemen. Een breder gevoeld eigenaarschap vanuit de lokale gemeenschap van deze uitdaging is essentieel om die ook aan te kunnen gaan. Maar hoe doe je dat?
Met financiële steun van de provincie Noord Brabant hebben we met het PON een aanpak opgesteld en zijn vervolgens (na een oproep onder onze leden) op drie plaatsen besturen en inwoners samen met het PON aan de slag gegaan. Centraal stond daarbij de vraag: ‘Hoe kunnen de gemeenschapshuizen een bredere maatschappelijke rol vervullen? En hoe vergroten we het eigenaarschap van de gemeenschap bij het gemeenschapshuis?’
In dit artikel geven we een kort overzicht van de gevolgde werkwijze, de opbrengst, de geleerde lessen en het vervolg. Je vindt hier ook het hele rapport ‘Het gemeenschapshuis 2.0’.
Aanpak in de drie huizen
Allereerst is een heldere en aansprekende visie nodig op die bredere maatschappelijke rol die je wil vervullen? Oftewel wat voor gemeenschapshuis wil je zijn? Wat voor functies wil je bieden? Hoe zorg je dat je een gezonde maatschappelijke onderneming blijft/wordt? Enzovoort. Dit vraagt om een participatieve werkwijze die resulteert in een visie en daaraan gerelateerd actieprogramma hoe tot realisatie van de visie en beoogde functies te komen. Een visie en programma dat gedeeld en gedragen wordt door de diverse verenigingen, organisaties, inwoners, ondernemers en gemeente.
De visie en het actieprogramma werden in een aantal stappen met een steeds groter wordende groep ontwikkeld. Daarbij was het bestuur de partij die de diverse vergaderingen organiseerde en de mensen uitnodigde. Het PON gaf leiding aan de inhoudelijke discussie en verzorgde de rapportage.
In een eerste bijeenkomst met het bestuur werd naast het formuleren van verwachtingen geïnventariseerd welke organisaties in het dorp actief zijn en uitgenodigd zouden kunnen worden voor een bijeenkomst met stakeholders.
Doel van de stakeholders bijeenkomst was om te bedenken op welke thema’s het gemeenschapshuis iets kan betekenen voor het dorp. De thema’s zelf waren in de startbijeenkomst benoemd (o.a. cultuur, ontmoeting, leven lang leren, zorg en welzijn ). Vanzelfsprekend was er ook ruimte om onderwerpen te benoemen die niet direct binnen een thema pasten. Er werd een methode met brainstormborden gebruikt waardoor iedereen actief en tegelijkertijd binnen een strak tijdschema zeer geanimeerd aan de slag was. Uitdrukkelijk werd iedereen uitgedaagd om creatief en out of the box te denken. Aanwezig waren afgevaardigden van verenigingen (gebruikers en niet gebruikers van het dorpshuis), maatschappelijke organisaties, inwoners, ondernemers enzovoort.
In de eerste ronde van brainstormen ging het over de vraag wat is in het dorp van belang ten aanzien van de thema’s? In de tweede ronde kwam aan de orde voor welke onderwerpen, ideeën binnen die thema’s zou het gemeenschapshuis wat kunnen betekenen.
In een derde bijeenkomst evalueerde het bestuur en enkele vrijwilligers de stakeholdersbijeenkomst en bereidde een bijeenkomst voor waarop alle inwoners en organisaties van het dorp welkom waren.
De vierde samenkomst werd een veerkrachtdialoog gehouden met een brede vertegenwoordiging van inwoners en organisaties uit het dorp. Centraal stond het met elkaar in gesprek gaan over hoe het gemeenschapshuis op de verschillende thema’s een rol kan vervullen. Dit resulteerde in concrete acties waar de inwoners in de toekomst mee aan de slag kunnen. De veerkrachtdialoog is een bordspel dat niet alleen een veilige omgeving schept om met elkaar te discussiëren, maar zorgt er ook voor dat iedereen aan het woord komt en zet aan om wat dieper na te denken over het voorliggend vraagstuk en de daarbij passende oplossingen.
Op de vijfde en laatste bijeenkomst weer in de kleinere groep van het bestuur plus een aantal vrijwilligers werd de toekomstvisie en het actieplan dat het PON op basis van de bijeenkomsten had opgesteld besproken. Vervolgens werd nagegaan wat de vervolgstappen zouden moeten zijn om visie en actieplan te realiseren.
De totale doorlooptijd van het proces was telkens drie tot vier maanden.
Opbrengst
Ieder huis heeft met inbreng van velen een toekomstvisie en een actieplan. In dit actieplan worden een aantal speerpunten genoemd en wordt concreet aangegeven wie en wat daarbij nodig is. Samen met de inwoners is zo aangegeven wat voor gemeenschapshuis men wil zijn en welke (nieuwe, andere, bestaande) functies daarbinnen antwoord geven op de wensen en behoeften binnen de gemeenschap.
In de drie huizen zijn in totaal zeven speerpunten geformuleerd die of allemaal of bijna allemaal voor alle drie speelden:
- Het gemeenschapshuis als huiskamer.
- Het gemeenschapshuis als plek voor activiteiten voor kunst, cultuur en ontspanning.
- Het gemeenschapshuis als kennis- en informatiecentrum.
- Het gemeenschapshuis als plek voor professionele en informele hulp voor welzijn, zorg en gezondheid.
- Het gemeenschapshuis als plek om te (net)werken.
- Het gemeenschapshuis als stimulator voor burgerschap en eigen verantwoordelijkheid.
- Het gemeenschapshuis als maatschappelijk ondernemer.
Geleerde lessen
Op basis van een groepsgesprek met de drie huizen zijn een aantal zaken opgehaald die voor andere huizen die met een vergelijkbare aanpak aan de slag willen gaan.
- Inwoners verenigingen vanaf het begin. Het moet het verhaal van de wijk of het dorp zijn, waarbij ook de urgentie gevoeld wordt.
- Zorg voor commitment van de gemeente, want die zal ook een belangrijke faciliterende rol moeten vervullen bij het verwezenlijken van het actieprogramma.
- Stel een actieve werkgroep in die dit proces trekt (breder dan het bestuur).
- Goede voorbereiding is wezenlijk voor een succesvolle bijeenkomst van stakeholders en dorp/wijk.
- Durf creatief te zijn tijdens de stakeholders bijeenkomst. Durf te dromen, kom los van de huidige situatie. Dit helpt om in beeld te krijgen wat mensen echt willen.
- Veerkrachtdialoog creëert betrokkenheid. Benut deze kans om mensen, organisaties te betrekken bij het uitvoeren van het actieprogramma.
- Begeleiding van een (onafhankelijke) professionele ondersteuner tijdens de bijeenkomst is van belang.
- Bij het vervolgen van het actieplan moet je eerst een (beperkt) aantal stappen kiezen om te beginnen.
- Voor het uitvoeren van het actieplan is een professionele ondersteuning in de vorm van een coördinator van belang. Sommige ideeën vragen een verandering van veel (professionele) partijen waarbij verschillende belangen een rol spelen. De coördinator heeft hierin de rol van richting geven, opbouwen en stimuleren.
Vervolg
Als bestuur van ’t Heft hebben we de conclusie getrokken dat dit traject huizen daadwerkelijk helpt om een concrete visie op de toekomst van hun huis, de maatschappelijke rol die men wil vervullen en een daarop geformuleerd actieplan te formuleren. Een visie en plan dat breed gedragen wordt. In het najaar zullen we in een aantal regiobijeenkomsten voor onze leden concreet de aanpak demonstreren met behulp van het PON en de huizen die nu meegedaan hebben.
We zijn actief bezig om middelen te verwerven die het huizen en de gemeente waarbinnen zij gevestigd zijn ook financieel gemakkelijker maakt om ook met een dergelijk traject te starten.
Daarnaast willen we een vervolg aanbieden op het verwerkelijken van een speerpunt namelijk het speerpunt het gemeenschapshuis als maatschappelijk ondernemer.
Piet Hein Jonkergouw
